رضا مطلبی

همزمان با تداوم خشکسالی و تشدید بی‌آبی، فرونشست زمین هم در مناطق مختلف کشور پیشروی می‌کند. البته پیش‌بینی کارشناسان حکایت از آن دارد که با تداوم وضعیت فعلی، پیشروی فرونشست در کشور بیشتر هم شود
ناقوس بی‌آبی در کشور دمیده شد. در سال جاری بارش‌ها به نسبت سال‌های گذشته کمتر بوده و لذا سد‌ها وضع خیلی خوبی ندارند. از سوی دیگر هم برخی شهر‌ها مشمول طرح تامین اضطراری تامین آب هستند. در تهران شاهد خشکسالی و شرایط ویژه برای تامین آب هستیم.
بررسی داده‌های دفتر اطلاعات و داده‌های آب کشور نیز نشان می‌دهد که از ابتدای سال آبی جاری تا ۲۳ دی، درصد پرشدگی مجموع پنج سد تهران فقط ۱۴ درصد بود. به عبارتی سد‌های تهران در وضعیت هشدارآمیز قرار دارد، به‌ویژه آنکه پیش‌بینی‌های هواشناسی هم برای بارندگی خوش خبر نیستند. شرایطی که می‌تواند برای تشدید فرونشست زمین یک هشدار جدی باشد.بررسی داده‌های دفتر اطلاعات و داده‌های آب کشور نیز نشان می‌دهد که از ابتدای سال آبی جاری تا ۲۳ دی، درصد پرشدگی مجموع پنج سد تهران فقط ۱۴ درصد بود. به عبارتی سد‌های تهران در وضعیت هشدارآمیز قرار دارد، به‌ویژه آنکه پیش‌بینی‌های هواشناسی هم برای بارندگی خوش خبر نیستند. شرایطی که می‌تواند برای تشدید فرونشست زمین یک هشدار جدی باشد.به طور کلی، گزارشات نشان می دهد که توسعه در سرزمین‌های خشک داخل فلات ایران غیرمنطقی است و بیش از ۵۰ درصد جمعیت باید به سمت سواحل بروند. دولت می‌خواهد شهر و شهرک‌های جدید بسازد. اولین مسئله برای این شهرک‌های جدید، آب است.تهران به دلیل برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی و مدیریت ضعیف آب، فرونشست زمین قابل توجهی طی سال‌های اخیر تجربه می‌کند. آخرین بررسی‌ها نشان می‌دهد که محدوده فرونشست زمین به بخش‌های جنوب و جنوب غربی تهران رسیده است.بر اساس بررسی‌های سازمان نقشه‌برداری کشور، فرونشست زمین در منطقه جنوب غربی تهران از محدوده آزادراه تهران_ساوه تا آزادراه تهران_قم و همچنین مناطق ری و نازی‌آباد و بخش‌هایی از بوستان ولایت تا قسمت‌هایی از مناطق ۹، ۱۰، ۱۱، ۱۸، ۱۹، ۲۰ و ۲۱ شهرداری تهران به‌ویژه در بخش‌های جنوبی آزادراه تهران-قم گزارش شده است.تهران با مشکل کمبود آب مواجه است. تأمین منابع آب مورد نیاز شهر تهران از محدوده وسیع‌تر از خود شهر، انجام می‌شود.
هدررفت منابع آب زیرزمینی در گستره تهرانمصرف آب شرب روزانه تهران حدود سه میلیون مترمکعب است. آب استان تهران با جمعیت حدود ۱۳.۵ میلیون نفر از آب‌های سطحی و همچنین آب‌های زیرزمینی تأمین می‌شود. سالانه بیش از ۲.۷ میلیارد مترمکعب از منابع آب زیرزمینی دشت‌های این استان برداشت می‌شود.آبخوان دشت تهران به‌ویژه در محدوده رودخانه کن تأمین‌کننده حدود ۳۰ درصد آب شرب تهران در سال‌های نرمال و تا حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد آب شرب تهران در سال‌های خشک است.شرکت آب منطقه‌ای تهران دارای پهنه دشتی با وسعت چهار هزار و ۵۸۳ کیلومترمربع مشتمل بر دشت‌های تهران‌-کرج، ورامین، هومند‌-آبسرد، فیروزکوه، دماوند، قطعه چهار، مبارکیه و بخشی از ایوانکی است.تخلیه و برداشت سالانه بالغ بر ۲.۷ میلیارد مترمکعب از منابع آب زیرزمینی از این دشت‌ها، سبب کسری حجم مخزن سالانه ۱۵۶ میلیون مترمکعبی و افت مستمر تراز آب زیرزمینی در آبخوان تمام دشت‌های استان تهران شده است.این افت سطح آب زیرزمینی در غرب تهران به حدود ۱۶ متر و نشست سطح زمین به حدود ۱۰ متر در بیشینه مقدار‌ها در منطقه ملارد و شهریار رسیده است.با سالانه حدود ۱۵۰ میلیون مترمکعب کسری مخازن در دشت‌های استان تهران، بیشترین مقدار‌های فرونشست در دشت ورامین ۱۳ سانتی‌متر، در دشت ری ۲۵ سانتی‌متر، در دشت تهران ۱۴ سانتی‌متر و در دشت شهریار ۳۶ سانتی‌متر ثبت شده است.کاهش بارندگی و جریان نفوذی به زمین و برداشت بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی موجب فرونشست زمین می‌شود. پدیده‌ای که با شکاف‌ها و ترک‌های عمیق در دل زمین و سازه‌های مختلف از جمله خانه‌ها خود را نشان می‌دهد.فرونشست در این دشت موجب ترک‌های عمیقی شده که بر اثر آن میله‌های چاه‌های آب از زمین بیرون آمده است. این وضعیت تأسیسات زیربنایی شهری و روستایی را تهدید می‌کند.از کل چاه‌های استان تهران در دو تا سه هزار چاه غیرمجاز، بیشترین برداشت آب انجام می‌شود.مشکل نشتی آب نیز در شهر تهران وجود دارد. به دلیل آنکه بخش‌هایی از شبکه توزیع آب تهران از اوایل دهه ۳۰ شمسی (حدود ۷۰ سال قبل) قدمت دارد، نشتی بین ۱۰ تا بیش از ۴۰ درصد آب جاری تهران گزارش می‌شود.ضربات و ارتعاشات مداوم تونل‌های حفاری در عمق زمین برای گسترش شبکه مترو به گفته کارشناسان شهری از دیگر عوامل افزایش احتمال فرونشست زمین است. چنین روندی به توسعه تخریب سفره آب زیرزمینی در محدوده تهران، آلوده‌تر‌شدن آن و البته فرونشست در مناطق بیشتری از تهران و با میزانی بیش از قبل منجر می‌شود که تخریب تدریجی زیرساخت‌ها و ساختمان‌های تهران را موجب می‌شود.اگرچه مقامات دولتی نسبت به کمبود آب در تهران هشدار می‌دهند، اما آن‌ها می‌گویند که تابستان امسال تهران قطعی آب نخواهد داشت. البته سال گذشته نیز چنین ادعا‌هایی مطرح می‌شد، اما شهروندان برخی از مناطق تهران با قطعی آب روبه‌رو شدند. تا جایی‌که با تانکر به برخی مناطق آبرسانی شد و برخی هم از آب معدنی برای رفع نیاز استفاده کردند.کمبود آب در شرق استان تهران با حفر چاه‌های جدید، بهسازی چاه‌های قدیمی، افزایش برداشت آب از سد لتیان و مدار‌کردن تصفیه‌خانه‌های اضطراری، به صورت موقت برطرف می‌شود.در غرب استان تهران، در شهر‌های پرند، نسیم‌شهر و اسلام‌شهر، برای حل مشکل کمبود آب، علاوه بر افزایش تولید ۶۰۰ لیتری ناشی از بهسازی چاه‌ها، حفر چاه‌های جدید در آن محدوده و اجاره چاه‌های جدید، حدود هزار لیتر بر ثانیه آب از تهران به این شهر‌ها انتقال می‌یابد.
افزایش ۲.۵ درصدی مصرف آب تهران در سال
افزایش جمعیت تهران نیز نیاز آبی را بیشتر می‌کند.جمعیت تهران در افق سال ۱۴۱۰، دو میلیون نفر افزایش خواهد یافت. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که تا سال ۱۴۱۰، ۵۸۰ هزار نفر به جمعیت پردیس، یک میلیون نفر به منطقه ۲۲ تهران و ۵۰۰ هزار نفر در حواشی تهران به جمعیت اضافه می‌شود. این موضوع، بحران آب را جدی‌تر می‌کند.میزان مصرف فعلی شهر تهران، سالانه یک میلیارد و ۵۰ میلیون مترمکعب است. میزان مصرف آب در تهران تقریبا دو تا ۲.۵ درصد در هر سال رشد دارد. طبق آخرین آمار این استان در حال حاضر بالاترین رکورد «تولید آب» را تجربه می‌کند که این مقدار حدود ۴۳ هزار لیتر در ثانیه است.بسیاری از سفره‌های آب زیرزمینی محلی در حال حاضر با سرعتی سریع‌تر از پر شدن، مصرف می‌شوند. سیستم‌های درگیر شامل رودخانه‌ها یا تالاب‌های مجاور، اکوسیستم‌های مرتبط، بارندگی و همچنین فشار‌های ناشی از شوری و آلودگی بر آب‌های زیرزمینی اثر می‌گذارند.

رضا مطلبی